1400’lü yıllarda, bugünün modern şehirlerde bulunan sosyal aktivite alanlarını bünyesinde barındıran Trabzon’un, bugün Gümüşhane ile olan sınırında, bir tarih ve medeniyet hazinesi, güneşin aydınlattığı yamaçlarda, “Gökyüzüne yakın, saklı kent” olarak da adlandırılan Santa Kilise ve tarih hazinelerinin yolu 10 yıldır tamamlanamadı, ama yine de yöreye 1 saat de gidilebiliyor.
Santa’nın yolunun yapılması ve tarihi eserlerin onarılarak turizme kazandırılması konusunda büyük çaba gösteren Trabzon'un Arsin Belediye Başkanı Dr. Erdem Şen’in verdiği bilgiye göre, Santa yolunun Trabzon sınırları içinde kalan 36 km’lik kısmı büyük ölçüde tamamlandı.. Gümüşhane il sınırları içindeki 10 km'lik kısımda ise beklenilen hareketlilik yok.
Dr. Erdem Şen, “Doğu Karadeniz Turizm Master Planı” içinde yer alan Santa’nın yol sorunu ulaşıma büyük engel teşkil etmiyor. Bu şartlarda bile 1 saatte yöreye gidilebiliyor. Herkesin her yönüyle gezip görmesi gereken bir yer Santa” dedi.
Arsin Belediye Başkanı Şen, yöreye en kolay ulaşımın Yanbolu vadisinden olduğunu da hatırlattı. Erdem Şen, “Sümela Manastırı’nın yer aldığı Altındere Vadisi, Çakırgöl ve Santa üzerinden Yanbolu güzergahı adeta altın bir zincirdir. Bu zinciri çok ama çok iyi değerlendirmeliyiz” dedi.
Santa nedir, nerededir?
Santa, vadilerle birbirinden ayrılmış 3 ayrı yamaçta yer alır.
Bölgenin ilk olarak ne zaman iskan edildiği bilinmiyor. Orta Çağ’da var oluşu için kesin bir delil olmamasına rağmen, derebeyi anlaşmazlıkları süresince yarı müstakil bir Rum sığınağı olarak biliniyor. Ve bunun yanında 17. ve 18. yüzyıllarda nüfusunun arttığı biliniyor.
3 yamaçta 7 mahalle..
Birbirini kuş bakışı çok net bir şekilde görebilen 3 ayrı yamaç üzerine kurulmuş olan Santa’da mahalle olarak 7 yerleşme bulunmaktadır. Eski isimleriyle Piştoflu,Binatlı, İhsanlı,Zerzili, Çakallı, Zincanlı ve Zurnacılı, bugünde yörede konuşma dilinde yer almaktadır.
Bu yerleşim yerlerinde özellikle 18. yüzyılın son yarısında inşa edilen resmi binalar son derece dikkati çekicidir. Günümüzde hala yayla göçerli tarafından kullanılan bu binalar, yapılan tahribat ve ilavelere rağmen göz alıcı durumdadırlar. Buradaki eserler, yerli gri renkli ve yumuşak taşlardan inşa edilmişlerdir. Daha çok dini içerikli yapıların bulunduğu yörede,ilk halk okulu, Rodopolis Başpiskoposunun vasıtasıyla 1863 yılında inşa edilmiştir.
Kiliseler
Santa’da yer alan kiliseler, Piştofli,İhsanlı, Binatla, Çingallı, Goballı, Terzili, Zurnacılı gibi kısımları dağıtılmıştır. Bu kiliselerin yanında küçük ev kilisecikleri de vardı. Kiliselerin büyüklüğü ve sayıları mahallelerin nüfusu ile orantılıdır. Sn. Christopher, St. Theodore, St. Kynake ve Binatlı Kutsal Elas Kiliseleri en dikati çekici olanlardır.
