Doğu Karadeniz İhracatçılar Birliği Başkan Vekili Ahmet Hamdi Gürdoğan, Türkiye’nin ihracatını artırmak için önce lojistik üstünlüğü kurması gerektiğini vurgulayarak, demiryolu inşaatını beklemeden “bypass / hat” uygulamalarıyla limanların demiryoluna entegrasyonunun sağlanmasını önerdi. Gürdoğan, Trabzon özelinde yapılabilecek pratik çözümlerle maliyetlerin hızla gerileyeceğini, rekabet gücünün artacağını söyledi.
Gürdoğan, yaptığı açıklamada 20 yıl önce Çin’in izlediği stratejiye dikkat çekerek, “Çin önce lojistik hattını, limanlarını ve lojistik merkezlerini kurdu; sonra imalatı, markalaşmayı ve ihracatı hızlandırdı. Biz de önce lojistik altyapımızı kurgulamalıyız” dedi. Türkiye’nin bugün demiryolu kullanım oranlarında geride kaldığını, bu nedenle taşıma maliyetlerinin yüksek seyrettiğini belirten Gürdoğan, doğru planlamayla maliyetlerin dörtte bire inebileceğini savundu.
“Hedef, sadece demiryolu döşemek değil; limanları operasyonel hâle getirip hatlara entegre etmek” diyen Gürdoğan, sözlerini şöyle sürdürdü: “Trabzon Liman işletmecisi geminin roro (araç/çant vagon) kabul edebileceği ray düzenlemelerini yaparsa, vagonlar limana girip boşalacak, konteynerler doğrudan yüklenip gidecek. Böylece tır ve vagon birlikte taşınabilecek; tedarik süreleri, nakliye maliyetleri ve beklemeler azalacak.”
Gürdoğan, Hazar Denizi ve Batum örneklerine atıfta bulunarak, bölgedeki bypass sistemlerinin nasıl çalıştığını anlattı. Buna göre Kars–Tiflis–Bakü hattı gibi bağlantılarla vagon-gemi kombinesi kullanıldığında, yüklerin sınır-aktarmalarında yaşanan gecikmeler ve beklemeler önemli ölçüde azalıyor; fakat mevcut uygulamalarda vagonların ray genişliği ve aktarma süreleri gibi teknik zorluklar nedeniyle verim düşük kalabiliyor. Gürdoğan, bu yüzden Türkiye limanlarının kendi içinde vagon kabul edecek şekilde dizayn edilmesinin, hat tamamlanmasını beklemeden önemli katkı sağlayacağını vurguladı.
Bypass/Line hatları: Konteynerlerin, demiryolu vagonlarıyla limana girip doğrudan gemiye (veya gemiden vagonlara) aktarılmasını sağlayan kombine taşıma modelleri. Gürdoğan, bu modelin Batum ve Hazar hattında örneklerinin bulunduğunu hatırlattı.
Maliyet avantajı: Demiryolu ve kombine taşıma oranı yükseldiğinde nakliye maliyetlerinin dramatik şekilde düşeceği, üretici ve ihracatçının rekabet gücünün artacağı belirtiliyor.
Sanayi kümelenmesi: Lojistik merkezleri ve lojistik köylerle birlikte teşvikler sağlanırsa, imalat sanayinin Anadolu’ya yayılabileceği; böylece istihdam ve ihracatın artacağı ifade edildi.
Pratik adımlar: Liman içinde ray döşeme, RORO gemilerle vagon taşıma kapasitesinin artırılması, liman işletmecileriyle işbirliği ve yabancı yatırımcı çekmeye yönelik lojistik master planı hazırlanması.
Gürdoğan, Trabzon Limanı özelinde de uyarıda bulundu: “İyidere projesi konuşuluyor ama mevcut limanlar da atıl bekletilemez. Liman işletmecileri, küçük ama hedefe yönelik yatırımlarla (vagon rayları, rampalar, kısa çaplı hat yatırımları) hemen entegre olabilir. Böylece bölge ihracatı hızla artırılabilir.” Ayrıca, Baypas (bypass) düzeneklerinin tasarımının yerli imalatla düşük maliyetle yapılabileceğini; pompa, hidrolik rampa ve ray entegrasyonunun Türkiye’de üretilebileceğini ekledi.
Gürdoğan, devlet, yerel yönetim ve liman işletmecilerinin birlikte çalışmasının kaçınılmaz olduğunu belirterek, “Lojistik master planı yokken sadece üretimi artırmak mümkün değil. Plan yapalım, hangi ürünler için kümelenme teşvikleri vereceğimiz belli olsun; limanları hatlara bağlayalım; böylece Türkiye hem köprü hem üretim üssü olur” çağrısında bulundu.
Bypass sistemi nedir?
Bypass (hat) sistemi, konteyner ve roro araçlarının gemi ile demiryolu/vagon arasında doğrudan aktarıldığı kombine taşıma düzenidir. Limanda döşenmiş raylarla vagonların gemiye/ gemiden vagona sürülmesi, aktarma sürelerini kısaltır; tır-taşımalarını azaltır; depolama ve bekleme maliyetlerini düşürür. Bölgesel örnekleri Batum ve Hazar hattında görülebilir; pratik uygulama için liman içi altyapı ve kısa çaplı ray yatırımları yeterli olabilir.
Gürdoğan’ın açıklamaları, Doğu Karadeniz’in ihracat hedefleriyle ilgili politika yapıcılar ve liman işletmecileri için somut bir yol haritası sunuyor. Yerel yönetimler, liman sahipleri ve Ulaştırma Bakanlığı koordinasyonuyla atılacak adımlar, bölge için hem zaman hem maliyet avantajı yaratacaktır.