Acıbadem Bağdat Caddesi Tıp
Merkezi Psikoloji Uzmanı Ayşegül Aydın, strese en dayanıklı olanların
dünyaya ve insanlara hoşgörüyle yaklaşan, esnek kişilik yapısına sahip
insanlar olduğunu söylüyor.
Psikolog Ayşegül Aydın, stres ve baş etme yolları hakkında merak edilen soruları yanıtladı:
Stres nedir?
Stres kişinin biyolojik ve psikolojik dengesinin bozulmasına gösterdiği
tepki durumudur. Stresi; kaygı, aşırı uyarılmışlık hali, engellenme,
duygusal çöküntü, gerginlik ve çatışmalar yaratıyor.
Kaç çeşit stres var?
Günlük stresler (trafik sıkışıklığı ve ev yaşamındaki sıkıntılar,
aksamalar), gelişimsel stresler ve hayat krizleri olarak üçe
ayırabiliriz. Gelişimsel stresler, kişinin kronolojik yaşıyla bağlantılı
yaşanan; ergenlik, orta yaş krizleri, menopoz dönemi krizleri olarak
sıralanabilir. Hayat krizleri ise, insan hayatına önemli ölçüde yön
veren, insan hayatını etkileyebilecek olaylar; ölümler, boşanmalar,
ayrılıklar, hastalıklar; vb. gibi.
İki kişi de aynı stresi yaşıyor. Ama biri daha çok etkileniyor, neden?
Genel anlamda stres, kişinin biyolojik ve psikolojik dengesinin
bozulmasına gösterdiği tepkidir. Psikolojide kullanılan stres ise,
kişinin stres kaynaklarını nasıl algıladığı ve yorumladığına ilişkin bir
tanım. İki kişi de aynı şeyi yaşıyor; biri psikolojik strese dayanıklı
olurken diğeri stresten çok etkileniyor. . Çünkü herkesin dayanma gücü
birbirinden farklı. Bunun altında; kişilik özelliklerimizin, sosyal
desteğin olmasının, maddi yeterliliklerin ve de en önemlisi geçmiş
yaşantıların büyük önemi var. Geçmişte şu andaki durumuna etki edecek
bir stres yaşamışsa kişinin bakışı daha farklı oluyor.
Streste yüksek risk altındakiler kimler?
Günlük yaşam krizlerinin ve mücadelenin çok fazla yaşandığı, başa
çıkmanın zorlaştığı meslekler; öğretmenlik, polislik; fiziki koşulları
zorlayıcı, tozlu, gürültülü, aşırı sıcak ya da soğukta çalışılan işler,
vardiyalı ya da gece işleri; yoğun rekabet ve zaman baskısı altında
çalışan cerrahlar ve gazeteciler... Bir de psikolojik talebin fazla
olduğu ama inisiyatif kullanılamayan sekreterlik gibi meslekler yüksek
risk altında.
Strese dayanıklı kişilerin en belirgin özellikleri nelerdir?
Strese dayanıklı olabilmek için katı olmamak gerekiyor. Yani bu esnek
yapıyı insan ilişkilerine yansıtmak, en küçük hatalarda parlamamak,
affedici olmak, şans vermek gerekiyor. Esnek kişilik deyince ön plana
çıkan özellikler:
-Esnek kişilik yapısında, iş ve sosyal çevrelerinden kopuk olmak
-Olaylara daha geniş açıdan bakabilmek
-İyi iletişim kurmak
-Rekabet, saldırganlık gibi durumları kontrolde tutabilmek
-Yaşamdan ve insanlardan olumlu beklentiler içinde olmak
-Gelecek planları yapmak
-Mücadele ve değişiklikten zevk almak
-Aşırı mükemmeliyetçi olmamak
-Her şeyi kontrol etme saplantısına sahip olmamak
-Hoşgörülerini hep en üst düzeyde tutmaya çalışmak
Stres yönetiminde başarısız olan kişiler neden başaramıyor?
Çünkü bu kişiler yanlış baş etme stratejilerini çok kullanıyor. Ya uygun
olmayan kaçma, saldırganlık ya da içe kapanma gibi davranışlar
geliştiriyorlar ya da çok fazla mücadele ederek kendi imkanlarını
zorluyorlar. Başarısız olunca da alkol ve sigaraya başvuruyorlar ki bu
da uzun vadede fizyolojik ve psikolojik bağımlılığa yol açıyor. Bir
diğer yanlış strateji de, kendini aldatmaya yönelik davranışlar; örneğin
görmezden gelme, başkalarını suçlama ve inkar.
Fiziksel aktiviteyi öneriyor musunuz?
Kesinlikle öneriyorum, ama bunun doğru nefes ve bir takım gevşeme
teknikleri ile birlikte uygulanmasının daha yararlı olacağı
inancındayım. Böylelikle, bedende rahatlama sağlanması bireyin duygu ve
düşüncedeki olumsuzluklarla çok daha kolay baş edebilmesini sağlar. Ağır
sporları önermiyoruz, sevdikleri fiziksel egzersizleri yapmalarını
istiyoruz. Zorlanmadan yapabilecekleri açık hava yürüyüşlerinin bile çok
yararlı olduğuna inanıyoruz. Bu aynı zamanda kaliteli ve derin uyku
alınmasını da sağlar ki bu durum stresle baş etme için önemli
faktörlerden biridir.
İşyerinde stres yaratan zor kişiliklerle çalışmak nasıl bir durum?
Eğer yönetici zor kişiliğe sahipse birlikte çalıştığı kişiler zaman
kısıtlaması yaşıyor. Yönetici, altında çalışan kişiye zaman baskısı
altında birçok iş verebiliyor. Böyle oluca da, o kişi o işi zamanında ve
tam yapamıyor ve ben başarısız mıyım acaba diye kendini değersiz,
yetersiz hissedebiliyor. Çalışan, işi yetiştirememesini kendi
başarısızlığı olarak algılıyor, işte yükselememe endişesi taşıyor.
Stresi yenmede hangi yöntemler kullanılıyor?
Öncelikle kişinin içinde bulunduğu olumsuz fiziksel koşulları ve yanlış
davranış biçimlerini değiştirmesine yönelik bir takım davranışçı
tekniklerle başlıyoruz. Örneğin, kişinin kendine sakin bir çalışma
ortamı yaratmasını sağlamak, daha etkin bir zaman planlaması içine
girmek gibi. Daha sonrasında kişinin otomatik olumsuz düşüncelerini
olumlularla değiştirmeye çabalıyoruz. Bazı durumlarda, stresle birlikte
kişinin depresif belirtileri, kaygıları artıyor, uyku sorunları
oluşabiliyor, ya da yanlış başa çıkma yöntemleri sonucu alkol, sigara
gibi bağımlılıklar oluşabiliyor. Böyle olunca sorunu daha kapsamlı
çalışmamız gerekiyor. Psikolojik testler, uygun psikoterapi ve gerekli
durumda farmakolojik tedavinin birlikte uygulanması en etkin tedavi
oluyor.